Dit is magie II deel

Johan Daisne kan beschouwd worden als ‘’de vader van het magisch – realisme in de Vlaamse literatuur.’’  Wat Daisne met zijn werk wilde bereiken is ‘’...het leven te zien, en het zichtbaar te maken, niet alleen als psycho -  fysische, uitwendige gebeurtenis maar ook een parapsychologisch, metafysisch, mystiek verschijnsel.’’

          In zijn bekend werk De trein der traagheid (1953) kan men de levensvisie van Daisen en zijn ideeënopvattingen opmerken waar ‘’ een onverbreekbare eenheid van realiteit en droom’’ bestaat ‘’ die tevens een bovenzinnelijke dimensie bezit.’’  In De trein der traagheid  komt men drie personages tegen. De hoofdpersonage, leraar, die ook ik – figuur is, een jonge en nieuwsgierige student Val die de wijze professor Hernhutter bewonderde maakten een treinramp mee. Bij het eerste aanblik zou men kunnen denken dat er niets magisch of  surreëel  te vinden is. De plaats is helemaal realistisch. Dat is ook het geval met de tijd omdat alles chronologisch verloopt. Dus, we kunnen veronderstellen dat er  zich niets ongewoons achter de vertaaltechniek verbergt. Maar de manier waarop tijdstip, plaats en gebeurtenis verbonden zijn kondigen een onverwachte en bovenzinnelijke weergave van de werkelijkheid aan.

            De dialoog tussen Val en Hernhutter kondigt een treinramp aan. Maar het gaat niet over welke ramp dan ook – het gaat over een treinramp waarin de personages zich tussen het leven en de dood vinden en waar ze zich van bewust zijn. Deze paranormale belevenis  probeerde professor Hernhutter door het verschijnsel der inertie te verklaren: ‘’Wel, veronderstel eens dat men die mechanische wet ook op het leven in zijn geheel mag toepassen Dan zou dat tot gevolg hebben dat ons bestaan nog heel even in de voorgeborchten van de dood voortduurt, en zulks des te langer naarmate dat bestaan sterker is geweest, naarmate men veel van het leven gehouden heeft, en het nog vurig omhelsd heeft...Zo... Gesteld dat wij in die levenswet ook de dood mogen betrekken, dan moet deze dus al enigzins begonnen zijn voor we eigenlijk sterven ... Onze twee aan elkaar geklonken meccano – stukken vormen nu als een soort van bruggetje tussen hier en ... elders, een weg door een grensland tussen beide, dat wel een uiterst kostbaar onderzoekingsveld vormt.... en tevens uit het hier reeds iets over dat elders, en daarmee over de diepere zin van het leven te leren...’’ Toen er een treinramp gebeurde las men dat iedereen in de trein aan het slapen was. Dat merkten we in de realiteit op – de doden in een trein. Maar er is toch iets waar  lezers niet van kunnen gewaarworden en dat is juist een magisch element – een grensland tussen twee vormen van het bestaan, een onderzoekingsveld waar de personages zich van bewust waren.

Dit is magie I deel

Dingen die om ons heen zijn en die we zien zijn niet de enige dingen die zichtbaar zijn. De verschijnsels waar  we ons van bewust  zijn zijn niet de enige verschijnsels die ons omringen. Indien men zich alleen maar aan iets wat zichtbaar en tastbaar is  overlaten en indien men alleen in een zintuiglijk waarneembare wereld en / of realiteit gelooft dan kan men nooit gewaarworden dat ‘’er twee werelden zijn, die van de fenomenen en die van het ideële..., die echter fundamenteel één ‘’ volmaakt ‘’ wereld vormen''. Er bestond toch  sommige kunstenaars die zich er bewust van werden dat deze periode, dit tijdstip, en deze werkelijkheid niet gebruikt kunnen worden als referentiepunt voor één realiteit, één waarheid ,d.w.z. voor iets dat absoluut is.

            Als we het over deze groep kunstenaars hebben dan hebben we het ook over het magisch -  realisme. De term magisch realisme wordt  voor het eerst door de Italiaanse schrijver en tevens criticus, tevens componist  Massimo Bontenpelli gebruikt. Deze term wordt gebruikt als een alomvattend begrip dat dient ertoe om een kunstrichting te definiëren ‘’ waarin een poging wordt gedaan de empirisch vaststelbare werkelijkheid te verbinden met een ‘andere’ of ‘hogere’ werkelijkheid, nl. die van een geestelijke of psychische orde.’’ Kunstenaars verwerkten hun methafysische, droomachtige en symbolische wereld zodat ze bijzondere en geheimachtige verschijnsels op hun werk  zouden kunnen toepassen. Op die manier hebben ze een magische weergave van onze realiteit geschapen. Zulke  magisch – realistische weergave vindt men vooraal bij beeldende kunst en literatuur ( en tevens bij film).

            De twee belangrijkste Nederlandstalige schrijvers die tot magisch realisme behoorden waren Humbert Lampo en Johan Daisne die ‘’ een synthese tussen werkelijkheid en verbeelding bereikten.’’ Hoewel beiden bij deze richting hoorden hanteerden ze uiteenlopend uitgangspunt in hun werken. Daisne streefde naar ‘’ de verbinding van het reële met het hogere, met name onder invloed van Plato's ideeënleer’’, terwijl men in het werk van Lampo ‘’de theorieën van C. G Jung over de archetypen en het collectieve onbewust’’ tegenkomt.

tjaaaa

Elk individu is voor de wereld even belangrijk en bijzonder als de wereld op zichzelf en daardoor is het heel belangrijk onder welke invloeden iemand zijn leven doorbracht. Voor mij is dat het gehele oeuvre van de Ierse dramaturg en schrijver Samuel Beckett want het helpt me om op de eeuwige vragen te beantwoorden. Wie ben ik? Wat doe ik hier? Op welke manier breng ik mijn leven door en waarom is dat juist zo? Wat is ons lot? Het antwoord is simpel. Er is geen antwoord! Daardoor helpt Beckett mij om meer tevreden en sereen  te leven.  Hij veranderde mij en ik veranderde wereld.

Om de wereld te begrijpen moet je eerst zichzelf begrijpen. Niemand kan zeggen welk boek, welk tijdperk, welk leer of welke kunststroming het meest belangrijk van de wereld is indien men het ding dat voor hem het belangrijkst is niet heeft gevonden. Daarom speelt introspectie of Zelfreflectie[1 een grote rol.  De boeken van Samuel Beckett lezen was voor mij een uitgangspunt om aan dit proces beginnen.

Op de  introspectieve vragen (zoals Welke rol speel ik in het  geheel en waarom heb ik juist die rol? of Welke keuzemogelijkheden heb ik en waarom heb ik juist deze en niet de andere keuzes gemaakt?, Wat kan ik veranderen en wat niet?, Wat denk ik over de anderen en wat denken de anderen over mij? Enz...) is er helemaal niet makkelijk om een antwoord te vinden of geven. Maar de manier waarop Beckett de antwoorden door het leven van zijn personages heeft gegeven hielp me om de antwoorden proberen te vinden. Daarom is hij groot en belangrijk.

 

De manier waarop Beckett zijn personages in botsing komen met de hierboven beschreven vragen vind ik buitengewoon bijzonder. Het minimalistische decor maakt een harmonische combinatie met de hopeloze en soms krankzinnige  personages die dachten dat er één absoluut, één doel en één antwoord te vinden was. Het absurdisme van ons bestaan en onze poging om aan de onzekerheid en doelloosheid te ontsnappen hanteerde hij op een manier die mij tegelijkertijd onrustig en kalm maakte. Dus, door zijn personages, het lot van de mensheid en de groteske omgeving  heb ik dit soort absurdisme meegemaakt en daardoor heb ik het belangrijkste antwoord gevonden. Er is toch geen vast antwoord omdat alles vergankelijk en tijdelijk is. Daarom is er ook geen relativiteit omdat zelfs zij vergankelijk is.

Als alles vergankelijk is en ertoe geneigd om vorm of materie ( dwz. de existentie en de essentie) te  veranderen dan kan men geen vast antwoord vinden op de vraag Wat het belangrijkst van de wereld is? en dat geldt dus ook voor een boek.  Daarom kan ik zelfs niet beweren dat Beckett voor mij het belangrijkste schrijver is. Dat heeft  ten gevolge dat ik zelfs niet  kan beantwoorden of  ‘Wachten op Godot’ of  ‘Endgame’ of ‘Happy Days’ voor mij het belangrijkste boek is en tenminste kan ik niet beantwoorden wat voor een boek het belangrijkst voor de wereld is. Maar wat ik kan doen is juist met het absurdisme, solipsisme, vergankelijkheid en onzekerheid neer te leggen. Daarom is Beckett heel belangrijk voor mij.

In de loop van de geschiedenis van de beschaving probeerden we op alles een antwoord te vinden. We probeerden door een pen, inkt, papier, boek, steen, beeld, herdenkingsplaatsen met een woord of zin op de eeuwige vragen te antwoorden. En dat blijven we doen hoewel het ons nooit  zal  lukken. Omdat er geen antwoord te vinden is. Men leeft precies omdat men altijd op zoek naar iets is en niet omdat men iets al heeft gevonden. En daarom zal ik met hulp van Beckett of misschien iemand anders de antwoorden proberen te vinden hoewel ze niet echt bestaan.

---